ทับทิมอัญมณีแห่งราชสำนัก ศรัทธา และไฟแห่งชีวิต

✧ ทับทิม: อัญมณีแห่งราชสำนัก ศรัทธา และไฟแห่งชีวิต

               ท่ามกลางหมู่อัญมณีอันหลากหลายที่ธรรมชาติได้เนรมิตขึ้น “ทับทิม” คือหนึ่งในอัญมณีที่ได้รับการยกย่องสูงสุดมาอย่างยาวนาน ไม่เพียงเพราะความงามอันเจิดจ้าดุจเปลวเพลิง หากยังเป็นสัญลักษณ์ของอำนาจ ศักดิ์ศรี และความกล้าหาญของผู้ครอบครอง ทั้งในโลกตะวันออกและตะวันตก
               ทับทิม (Ruby) คือหนึ่งในแร่ตระกูลคอรันดัม (Corundum) เช่นเดียวกับแซฟไฟร์ มีค่าความแข็ง Mohs hardness ที่ระดับ 9 รองจากเพชร สีแดงอันเป็นเอกลักษณ์ของทับทิมเกิดจากการมีธาตุ โครเมียม (Cr) แทรกอยู่ในโครงสร้างผลึก ยิ่งสีแดงสดลึกใสบริสุทธิ์ — โดยเฉพาะสี “Pigeon’s Blood” หรือ “เลือดนกพิราบ” — ก็ยิ่งได้รับการยกย่องว่าเป็นทับทิมคุณภาพสูงสุด

▌ร่องรอยแห่งประวัติศาสตร์
               หลักฐานทางประวัติศาสตร์บ่งชี้ว่าทับทิมเป็นที่รู้จักและยกย่องในหลายอารยธรรมโบราณ เช่น อินเดียซึ่งขนานนามทับทิมว่า Ratnaraj (ราชาแห่งอัญมณี) และในยุโรปยุคกลางที่เชื่อว่าทับทิมช่วยคุ้มครองผู้สวมใส่จากภยันตรายและสามารถเรืองแสงเตือนภัยได้
               ในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แหล่งทับทิมที่สำคัญที่สุดคือ บริเวณโมก๊ก (Mogok) ทางตอนเหนือของพม่า ซึ่งเริ่มมีการขุดหาและค้าทับทิมอย่างจริงจังในช่วง ปลายพุทธศตวรรษที่ 23 (ราว พ.ศ. 2290–2310) ช่วงเวลาดังกล่าว ทับทิมจากพม่าเริ่มถูกส่งเข้าสู่ราชสำนักไทยผ่านเส้นทางการค้ากับ กรุงศรีอยุธยา และยังคงมีบทบาทสำคัญต่อเนื่องใน สมัยกรุงธนบุรี (พ.ศ. 2310–2325) และ รัตนโกสินทร์ตอนต้น (ตั้งแต่ พ.ศ. 2325 เป็นต้นมา)


▌ทับทิมกับราชสำนักไทย
               ในราชสำนักไทย ทับทิมมิได้เป็นเพียงเครื่องประดับงดงาม หากยังถือเป็นหนึ่งใน “นพเก้า” — อัญมณีศักดิ์สิทธิ์ที่ได้รับการบรรจุไว้ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก และใช้ประดับในเครื่องทรง เครื่องราชูปโภค และเครื่องราชอิสริยาภรณ์สำหรับพระมหากษัตริย์และขุนนางผู้มีตำแหน่งสูง
               พระราชพิธีบรมราชาภิเษกในสมัย รัชกาลที่ 1 (พ.ศ. 2325–2352) มีการรื้อฟื้นธรรมเนียมโบราณและสร้างเครื่องราชูปโภคใหม่ขึ้น โดยประดับทับทิมในพระแสงและพระมาลา เพื่อสื่อถึงพลังแห่งธรรมะและความกล้าหาญของพระมหากษัตริย์
               ต่อมาในสมัย รัชกาลที่ 5 (พ.ศ. 2411–2453) ซึ่งเป็นช่วงที่ไทยเริ่มเปิดสัมพันธ์กับตะวันตก เครื่องราชอิสริยาภรณ์รูปแบบใหม่ถูกจัดสร้างขึ้นเพื่อสะท้อนพระเกียรติยศ เช่น เครื่องราชอิสริยาภรณ์มหาจักรี ที่ประดับด้วยอัญมณีแท้ รวมถึงเข็มกลัด พระธำมรงค์ และพระมาลาทรง ซึ่งจารึกไว้ในทะเบียนของ กรมพระคลังมหาสมบัติ
               ใน พระราชพิธีบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 6 พ.ศ. 2453 ยังมีการใช้เครื่องราชูปโภคเดิมร่วมกับของใหม่ โดยมีการประดับพลอยนพเก้า รวมถึงทับทิม ในเครื่องราชูปโภคต่าง ๆ เพื่อดำรงแนวปฏิบัติตามราชประเพณีแห่งพระมหากษัตริย์ในราชวงศ์จักรี


▌อัญมณีที่บอกเล่ามากกว่าความงาม
               ทับทิมจึงไม่ใช่เพียงของหรูหราที่ประดับอยู่บนตัวเรือนทองคำ หากแต่คือ พยานแห่งอำนาจ ความศรัทธา และคุณค่าทางจิตใจ ที่ยืนหยัดอยู่ในวัฒนธรรมไทยมาหลายศตวรรษ ทุกเสี้ยวแสงสีแดงที่ส่องจากทับทิม คือเงาสะท้อนของภูเขาไฟโบราณ  และของเรื่องเล่ามากมายที่ฝังอยู่ในประวัติศาสตร์ของผู้คนที่เคยครอบครอง